NVWK-graslandvlinderproject

Aanleiding

De steeds snellere teruggang van de groep vlinders, en dan met name graslandvlinders, in Nederland en ook in de Krimpenerwaard als gevolg van het verdwijnen van geschikte habitat heeft in 2016 geleid tot de aanleg van een Idylle in het Loetbos. Als extra werd er een groot insectenhotel geplaatst. Omdat het realiseren van deze ene Idylle voor de Krimpenerwaard onvoldoende is en meer uitgebreide maatregelen nodig zijn om de teruggang om te buigen in een toename van de soorten en aantallen graslandvlinders is besloten het graslandvlinderproject op te starten. Het projectplan ‘Habitatverbetering voor Graslandvlinders in de Krimpenerwaard’ (zie onderaan de tekst) geeft een uitvoerige beschrijving van de aanleiding en achtergrond, doelsoorten, doelstelling en van de wijze waarop invulling wordt gegeven aan het project om de doelstelling te behalen.

Doelstelling (verkort)

Het doel van het projectplan is in hoofdlijnen dat wordt gestreefd naar het realiseren van graslandvlinderhabitats (zo mogelijk 15 stuks verspreid over de Krimpenerwaard) in combinatie met bloem- en kruidenrijke migratieroutes voor graslandvlinders en bijen. Hierdoor kunnen vlinderpopulaties zich vestigen en is er door de migratieroutes uitwisseling mogelijk tussen de populaties, zowel binnen de Krimpenerwaard als van buitenaf.

Kern van het plan

Enerzijds is het de bedoeling dat de NVWK graslandvlinderhabitats inricht, waarna de eigenaar aan de hand van door de NVWK verstrekt ecologisch advies de habitat in stand houdt en anderzijds dat de NVWK het initiatief neemt ten behoeve van het realiseren van migratieroutes en onderhoudsadviezen geeft aan de eigenaren en beheerders van deze migratieroutes .

Projectgroep

De projectgroep bestaat uit Arie Kooy (projectleider) en de Projectleden Rudi Terlouw en Diny Buisman, Stef van Walsum, Gabriëlle Heuvelman en Max Ossevoort.

Projectduur

Het project is formeel 1 januari 2018 gestart en is op ons verzoek, mede als gevolg van vertragingen door coronabeperkingen, verlengd van 1 september 2021 tot en met 31 december 2022.

Vrijwilligers

Voor het inzaaien, bouwen van insectenhotels, zuringsteken en andere gerelateerde werkzaamheden wordt gebruik gemaakt van vrijwilligers van onder andere de NVWK zelf.

Subsidie voor het project is ontvangen van:

De provincie Zuid-Holland;
De Gemeente Krimpenerwaard
Het Streekfonds Krimpenerwaard
Stichting Sympany en
De Vlinderstichting.
De Firma A. Molenaar uit Bergambacht heeft op haar kosten de Lekweide en de Weydenblick mechanisch laten frezen.

Realisatie:

  1. Graslandvlinderhabitats
    1. De Lekweide (3200m2) bij Bergambacht: In het voorjaar van 2018 gefreesd en ingezaaid. Naast kruiden kwam ook heel veel ridderzuring op dat, ondanks het door vrijwilligers verwijderen van deze soort, het perceel uiteindelijk overwoekerde. De beheerder zal vanaf 2022 het perceel 5 keer per jaar maaien om de storingssoorten onder de knie te krijgen. Ook werd een bijenhotel (model boomstammen) opgezet. In 2021 is met de beheerder een traject opgestart om op een ander perceel in de Lekweide een graslandvlinderhabitat te gaan realiseren. Hiervoor is door de projectgroep een concreet voorstel ingediend bij SBB, de beheerder.
    2. De Weydenblick (4500m2) bij Lekkerkerk: In het voorjaar van 2018 gefreesd en ingezaaid. Met een bedekking van 75% akkerdistel, 20% raapzaad en slechts 5% kruiden is in het najaar van 2020 het perceel afgegraven en opnieuw ingezaaid. Dit heeft geleid tot een prachtig bloeiend perceel met een grote diversiteit aan kruiden. Ook hier werd een bijenhotel (model boomstammen) opgezet.
    3. Een perceel (700m2) in de Berkenwoudse Driehoek (BBD). Dit perceel is gefreesd en ingezaaid in het najaar 2018. Door het opzetten van een hoger waterpeil in de hele BBD in het jaar daarna kwam het ingezaaide perceel onverwacht 5 cm onder water te staan. Als gevolg daarvan moest onze doelstelling voor dat perceel worden losgelaten.
    4. Een perceel (1400m2) aan de Bilwijkerweg in Stolwijk. Dit perceel is gefreesd en ingezaaid in het najaar van 2018. In het voorjaar 2019 kwamen de kruiden goed op, maar ondanks het goed uitgevoerde ecologisch maaibeheer was er een toename van o.a. gestreepte witbol. Extra maatregelen, zoals extra maaien, zijn genomen om de witbol terug te dringen. Doordat de kruidenrijkdom minder was dan in 2019 is het perceel in 2020 “doorgezaaid”. Dit heeft inmiddels geleid tot een toename van het percentage kruiden.
    5. Een perceel (1100m2)op het Veenweidepark bij Gouda. Dit perceel is in het voorjaar van 2019 gefreesd en ingezaaid. Ook werd een bijenhotel (model boomstammen) opgezet. De kruiden kwamen goed op en inmiddels is het een prachtige vlinderhabitat geworden. Om voor nog meer overwinteringsmogelijkheid te zorgen werd in september 2021 een groot insectenhotel gebouwd. Dit werd echter door vandalen in de brand gestoken waarna de restanten verwijderd zijn.
    6. Twee percelen (samen ongeveer 1900m2) in De Nespolder bij Bergambacht. Er is besloten beide percelen aflopend af te graven van +60 tot +10 cm boven het slootpeil. Hierdoor ontstaan verschillende zones. Deze percelen ontwikkelen zich goed. Ook hier werd een bijenhotel (model boomstammen) opgezet.
    7. Een tweede perceel (ongeveer 2300m2) op het Veenweidepark. Omdat op dit perceel geen grondbewerking mocht worden toegepast is besloten om mechanisch door te zaaien. DE toegepaste methode is zaaien in smalle gefreesde stroken. Vlak voor het inzaaien in het najaar van 2020 is dit perceel kort gemaaid. In het voorjaar van 2021 bleek dat de opkomende kruiden werden overwoekerd door het sneller groeiende gras. Hierdoor kan deze proef op dat perceel als mislukt worden beschouwd.
    8. Twee kleinere percelen (samen 1300m2) op het einde van de Koolwijkerweg. Als voorbereidende maatregel zijn in het voorjaar 2020 alle raapzaadplanten die op de percelen voorkwamen en in de knop zaten met de hand verwijderd. Deze percelen zijn na de maaibeurt eind september 2020, waarbij de vegetatie erg kort is afgemaaid, eveneens mechanisch “doorgezaaid” door te zaaien in smalle gefreesde stroken.. Ook hier bleek in het voorjaar van 2021 dat de kruiden niet zijn opgekomen.
    9. Een derde perceel (1800m2) op het Veenweidepark. Dit perceel ligt dicht tegen de dijk van de Hollandse IJssel aan en bestaat uit een mengsel van veen en klei. Het perceel is bewerkt door in de maanden juli en augustus 2020 te frezen, waardoor de opkomende ongewenste kruiden steeds werden gefreesd (vals zaaibed-methode). In september is wederom gefreesd en ingezaaid en de grond vastgereden. In 2021 kwam een grote diversiteit aan kruiden tot bloei. Dit perceel ontwikkelt zich mede door goed uitgevoerd ecologisch onderhoud goed
    10. Een perceel (850m2) aan de Benedenkerkseweg in Stolwijk. Het perceel is voorjaar 2020 gefreesd en ingezaaid. Het eenjarig mengsel kwam erg goed op en werd door vele vlinders, bijen en overige insecten bezocht. Eind augustus zijn deze kruiden gemaaid en verwijderd om daarmee de tweejarige kruiden de kans te geven tot ontwikkeling te komen. Daarnaast is een strook van het perceel ingericht als ruigtestrook met planten uit eigen kweek o.a.: Grote Kaardenbol, Lupine, en Oregano. In het najaar van 2020 is er een groot insectenhotel gebouwd dat vanaf 2021 werd gekoloniseerd door o.a. de Rosse metselbij. In zowel 2021 als 2022 kwamen de tweejarige kruiden tot volle bloei.
    11. Zaanen & Verstoep . Buitendijks gelegen tussen Bergambacht en Ammerstol.
    a. Op twee plaatsen, met een totale oppervlakte van ongeveer 2400m2 is in het najaar van 2020 een stroomdalmengsel ingezaaid. Op het stuk langs de rivier de Lek zijn in 2021 diverse kruiden opgekomen en tot bloei gekomen. Het tweede stuk laat weinig verschil zien met de oude situatie.
    b. Op een hoger gelegen deel aan de oostzijde op deze locatie, met een oppervlakte van ongeveer 650m2 is, nadat de vegetatie erg kort was gemaaid, ingezaaid. Op dit perceel zijn in 2021 vele kruiden tot bloei gekomen die er eerst niet waren. Ook in 2022 zijn deze kruiden weer tot bloei gekomen.
    12. Het Korte Zand. Buitendijks gelegen langs de Lek tussen Bergambacht en Lekkerkerk. Ook hier is in het najaar 2020, nadat de vegetatie kort gemaaid was door d beheerder, een stroomdalmengsel ingezaaid op een strook van ongeveer 1100m2. In 2021 zijn niet veel van deze kruiden teruggevonden. In 2022 zijn er wel van de ingezaaide soorten tot bloei gekomen, maar erg summier.
    13. Langs de Bilwijkerweg aan de noordrand van Stolwijk. Het grasperceel van 2500m2 is gemaaid en gefreesd in september 2020. In 2021 kwamen veel ingezaaide kruiden tot bloei, maar ook was er een toename van witbol. In 2021 is daarom in het najaar kort gemaaid en “doorgezaaid” met o.a. Grote ratelaar. In 2022 was een positieve ontwikkeling te zien. Verdere ontwikkeling afwachten.
    14. Aan het einde van de Bovenkerkseweg in Stolwijk. In het najaar van 2021 is een klein perceel van ongeveer 125m2 gefreesd en ingezaaid. In 2022 kwam met name de Grote ratelaar goed tot bloei waardoor de grasgroei onderdrukt werd. Verder resultaat afwachten.
  2. Lekweide bij Bergambacht: Dit perceel van ongeveer 2700m2 bestaat voor 80% uit rivierklei en voor 20% uit veen. In augustus 2022 is dit perceel voor het grootste deel afgegraven tot een diepte van 15 tot 25 cm, aflopend naar het oosten. Daarnaast is er een keverbank aangelegd van ongeveer 35m2. In oktober is het perceel door vrijwilligers ingezaaid met een speciaal samengesteld mengsel van kruiden die van oudsher voorkomen of kwamen in de Krimpenerwaard. De keverbank is ingezaaid met een speciaal daarvoor samengesteld mengsel. Resultaat afwachten. In de winter 2022/2023 zal een deel van de elzenbomen, ten zuiden van het ingezaaide perceel, worden afgezet op knie hoogte, waardoor meer variatie in hoogte wordt verkregen. Hierdoor ontstaat een luwtezone voor vlinders. Van het vrijkomende materiaal zal een takkenril worden aangelegd wat ten goede komt aan andere insecten, vogels etc..

b. De migratieroutes:
Dit zijn kruidenrijke stroken waarlangs graslandvlinders, bijen en andere insecten zich tussen de graslandvlinderhabitats kunnen verplaatsen. Eigenaren en beheerders van wegen en dijktaluds zijn de volgende partijen: 1. Het Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard (HHSK), 2. De Provincie Zuid-Holland, 3. De Gemeente Krimpenerwaard
1. De Lekdijk van Krimpen aan den IJssel tot aan Schoonhoven. Het HHSK voert gefaseerd ecologisch maaibeleid uit, waarbij over de taludlengte 50% wordt gemaaid. De overige 50% wordt later gemaaid zodat er voortdurend foerageergebied ten behoeve van insecten in stand blijft. Bij de 2e ronde in september gebeurd dat opnieuw.
2. Bermen in en in de nabijheid van het Loetbos: een aantal van deze bermen worden al jarenlang uitstekend ecologisch beheerd door het HHSK.
3. De dijken langs de IJssel: Aangezien voor de dijken langs de Hollandse IJssel groot onderhoud en verhoging op stapel staan, zijn over die dijken nog geen concrete afspraken op dat punt gemaakt. Wel heeft de NVWK een wensenlijstje aangereikt aan de projectmanager.
4. De Provincie Zuid-Holland beheert in de Krimpenerwaard de volgende wegen met geschikte bermen: de N210, de N207, de N476 richting Lekkerkerk en de N475 richting Ouderkerk aan de IJssel.
Hiervoor zijn acties gaande om te verzekeren dat deze bermen, op die plaatsen waar mogelijk, ecologisch onderhouden worden.

Tussentijdse conclusies:
De Vlinderstichting heeft veel ervaring met het inrichten van Idylles op zand- en kleigronden maar geen ervaring daarmee op veengrond. Het project moet daarom ook gezien worden als een project waarbinnen op verschillende wijzen, van onder andere manieren van grondbewerking, wordt uitgeprobeerd de doelen te realiseren.
1. In de praktijk blijkt dat het realiseren van kruidenrijke percelen een moeizaam proces is. De hoge mate van voedselrijkheid van de bodem speelt daarbij een vertragende/belemmerende rol, omdat de ingezaaide kruiden juist een zo voedselarm mogelijke bodem behoeven. Het benodigde verarmen van de bodem door uitmijnen kan vele tientallen jaren duren.
2. Zodra afgeplagd is en dus minder voedselrijke bodem aan de oppervlakte komt is dit een basis voor succes. Ook de toepassing van een vals zaaibed blijkt succesrijk te kunnen zijn. Alle andere wijze van bewerking, zoals 1 keer frezen gevolgd door inzaaien en kort maaien en “doorzaaien” leiden niet of nagenoeg niet tot het gewenste succes omdat voedsel minnende soorten als grassen, Brandnetel en Ridderzuring toch snel de overhand krijgen.
3. De droge zomers van 2019, 2020 en 2022 hadden negatieve gevolgen voor de ontwikkeling van de gewenste kruiden, terwijl al aanwezige ongewenste kruiden gemakkelijker de overhand konden krijgen.
4. Het vinden en verkrijgen van geschikte (beschikbaar, minder voedselrijk etc.) percelen blijkt een grotere uitdaging te zijn dan vooraf gedacht.
5. Door de uitbraak van het Corona-virus met alle beperkende maatregelen is in het jaar 2020 en 2021 geplande uitgebreide vrijwilligersinzet achter wege moeten blijven
6. Gedurende de loop van het project zijn we tot het inzicht gekomen dat het keren van de achteruitgang van biodiversiteit, en daarmee het resultaat van verbetering van de omstandigheden voor graslandvlinders t.g.v. bemesting en stikstofuitstoot een zaak van de lange adem (in ieder geval langer dan 10 jaar?) blijkt te zijn.

Planning 2022
In 2022 was het de bedoeling dat bij de betreffende graslandvlinderhabitats met toestemming van de eigenaren borden werden geplaatst. Deze borden zijn bedoeld om het publiek te informeren over de doelstelling van de aangelegde habitat. Tevens zullen de borden middels een QR-code verwijzen naar de NVWK website waar uitgebreidere informatie over het Graslandvlinderproject te lezen zal zijn. ..

Tot slot
Inmiddels is door het bestuur van de NVWK het initiatief genomen om het project ‘Prachtlint’ ook uit te rollen in de Krimpenerwaard. Dit sluit naadloos aan bij het Graslandvlinderproject en zal zeker gaan zorgen voor een extra versterking van de habitat voor (grasland-)vlinders en bijen in de Krimpenerwaard.

Projectplan GraslandvlindersDownloaden

Foto header: kleine vuurvlinder door Arie Kooy